Austriacka izba pamięci

25.05.2020

Przygotowując ceremonię otwarcia Memoriału Ravensbrück w 1959 r. zwrócono się z prośbą do wszystkich społeczności o spisanie zeznań świadków z czasu ich pobytu w obozie oraz o przekazanie dla muzeum posiadanych przez nich przedmiotów z tamtego okresu. Ponadto, zaproponowano byłym więźniarkom poszczególnych narodowości urządzenie w bunkrze, byłym miejscu kaźni, izby pamięci wedle własnego pomysłu.

Bertl Lauscher i Toni Bruha poinformowały inne członkinie o spotkaniu byłych więźniarek, jakie odbyło się w Berlinie 17 i 18 listopada 1956 r. Obydwie one zostały wybrane na przedstawicielki Austriackiej Społeczności Obozu Ravensbrück (ÖLGR) w Międzynarodowym Komitecie Ravensbrück. Poinformowały, że muzeum ma być urządzone w budynku byłego bunkra. Newsletter ÖLGR z lipca 1957r. podawał: „Utworzyłyśmy komitet muzealny, który ma się zająć urządzeniem naszej celi w muzeum. Jego zadaniem jest zebranie wszelkich dostępnych w Austrii materiałów: spisanie obozowych wspomnień świadków, zdjęć zmarłych i zamordowanych, a także ich biografii, wierszy, obrazków, piosenek, rysunków i rzeźb- krótko mówiąc, wszelkich rzeczy powstałych w obozie. Ponadto, przedmiotów pamięci takich jak obozowe ubrania i pościel, numery, trójkąty, buty, chodaki, naczynia i wszelkich innych pamiątek. Prosimy także nasze koleżanki członkinie o zgłaszanie artystów zainteresowanych współpracą z komitetem.”1

Hilde Zimmermann została zgłoszona jako osoba do kontaktu w sprawach dotyczących wystawy. Innymi członkiniami komitetu zostały Toni Bruha, Hanna Sturm, Bertl Lauscher i Valerie Tartar.
Urządzanie wystawy, dobór eksponatów, zdjęć i tekstów dostarczyło kobietom z ÖLGR zajęcia na dwa kolejne lata. Koncepcję wystroju muzeum wypracowały wraz z architektką Margarete (Grete) Schütte-Lihotzky w nadziei, że „powstanie dostojny memoriał w miejscu przydzielonym nam w bunkrze.”2

ÖLGR otrzymał dwie cele w bunkrze do urządzenia austriackiej ekspozycji pamięci. Pierwsza została użyta dla zilustrowania „ nazistowskiej działalności w Austrii przed rokiem 1938” oraz inwazji Niemców na Austrię. Mapa Austrii pokazywała regiony działalności ruchu oporu. Szczególnie podkreślono rolę kobiet w walce z faszyzmem, a za przykład podano dwie bojowniczki z miejscowości Styria, Mathildę Auferbauer i Johannę Rainer. Drugą celę zadedykowano Austriaczkom, które straciły życie w Ravensbrück. Zamieszczono w niej biografie dziesięciu zamordowanych więźniarek. Ekspozycja przedstawiała również strukturę obozu koncentracyjnego i jej poszczególne funkcje, ważne liczby i fakty z lat nazizmu i wojny, a zwieńczeniem wystawy był apel kobiet o pokój. Prawidłowej prezentacji eksponatów i tablic z tekstami osobiście doglądały Greta Schütte-Lihotzky i Hilda Zimmermann.

W celu informowania ogółu Austriaków o okropnościach, jakie miały miejsce w obozie, kopię wystawy pokazywano w całej Austrii przez wiele kolejnych lat. Ta obwoźna wystawa cieszyła się wielkim zainteresowaniem. Kobiety stworzyły przewodnik po wystawie w oparciu o swoje obozowe doświadczenia, wydany w 1963 r. przez ÖLGR w formie broszury pod tytułem „ Jak mi na tym zależy?”

W obecności delegacji byłych więźniarek z wielu krajów i ich rodzin, 12 września 1959 r. zainaugurowano Narodowy Memoriał Ravensbrück. W kolejnych latach różne wystawy tworzone były przez ocalone, a bunkier stał się ważnym punktem odniesienia dla zwiedzających memoriał, w tym dla młodzieży. Wystawy ukazywały nie tylko dramat i cierpienie uwięzienia w obozie. Informowały również o staraniach więźniarek, by pomimo skrajnie trudnych warunków solidarnie dbać o siebie nawzajem, oraz żeby nie ulec faszystowskiemu reżimowi przeciwstawiając mu swoje człowieczeństwo, godność, opór i wolę przeżycia.

W 1985 r. powódź zalała były bunkier i wystawa została częściowo zniszczona. Wiele austriackich eksponatów przepadło. Pewnym członkiniom ÖLGR udało się odzyskać z błota zaledwie kilka przedmiotów. Konieczne stało się stworzenie nowej wystawy. Ponownie poproszono austriackie ocalone o pomoc w jej odbudowie i o dostarczenie wszelkich pamiątek.

Jeszcze raz Hilde Zimmermann miała swój istotny wkład w przygotowanie wystawy. Zdecydowano utrzymać w dużym stopniu koncepcję pierwszej edycji wystawy dodając trochę nowych treści, takich jak świętowanie Bożego Narodzenia w grudniu 1944 r., zorganizowane dla obozowych dzieci, by dać im odczuć więź i solidarność. Tym razem wystrojem graficznym zajął się architekt prof. Ernst Fuhrherr.

Zaledwie półtora roku po niszczycielskiej powodzi, 19 września 1986 r., ÖLGR mógł już dokonać odsłony nowego memoriału w obecności licznej austriackiej delegacji, na której czele stała przewodnicząca ÖLGR, Rosa Jochmann.3

Rainer Mayerhofer, pracujący dla austriackiego pisma Arbeiter-Zeitung, opisał wystawę jako „ imponujący dokument, który ukazuje narastanie rasizmu w Austrii od lokalnych początków aż do bezwzględnego reżimu nazistowskiego.” Był on też autorem zdjęć z tego wydarzenia.

Austriacki Komitet Obozowy i Przyjaciele (ÖLGR/F) oczekują, że Narodowy Memoriał Ravensbrück także w przyszłości zadba o to, żeby austriacka izba pamięci była dostępne dla nowych pokoleń zwiedzających: autentyczna, nie modyfikowana, dokładnie taka, jak ją postrzegały i stworzyły ocalone. W trakcie warsztatów zorganizowanych w Ravensbrück pod koniec października 2019 r. na temat przyszłego podejścia do narodowych izb pamięci, przedstawicielka ÖLGR/F’s, Vera Modjawer, oznajmiła: „… Przyznajemy, że zaszły istotne historyczne zmiany. Jednakże chcemy zachować wygląd ekspozycji w ich obecnej formie. Są dla nas spuścizną, co nie jest bez znaczenia, po naszych ostatnich ocalałych towarzyszkach. Nazywam je towarzyszkami, bo właśnie w taki sposób one siebie nazywają. Pomieszczenia muzealne w dzisiejszej formie dają wgląd w polityczne wydarzenia tamtego czasu oraz pozwalają prześledzić, jak to stało się możliwe, żeby zaistniały takie nieludzkie i poniżające miejsca. … Jako formę kompromisu, możemy sobie wyobrazić stworzenie nowych miejsc pamięci w innych formach, ale izby pamięci w bunkrze powinny zostać takie, jakie są…”

1 Mitteilungsblatt der ÖLGR z lipca 1957 2 ibid. 3 Helga Amesberger, Kerstin Lercher; „Lebendiges Gedächtnis. Die Geschichte der österreichischen Lagergemeinschaft Ravensbrück“, mandelbaum Verlag 2008, ISBN 978-3-85476-254-6